Χρήσιμοι όροι περί ψυχοθεραπείας

Τις περισσότερες φορές, οι όροι που περιστρέφονται γύρω από την επιστήμη της ψυχολογίας είναι καλυμμένοι με ένα πέπλο μυστηρίου. Στην Ελλάδα του 21^ου αιώνα, δυστυχώς θεωρούνται ακόμη υποκατηγορία της λέξης «πρόβλημα». Μεγάλη μερίδα του πληθυσμού αγνοεί τί είναι το life coaching, πιστεύει ότι η ψυχοθεραπεία είναι για τους «τρελούς» και ότι ο ψυχίατρος ή ο ψυχοθεραπευτής θα σε περιμένει στο γραφείο του με το σφυράκι, όπως στις παλιές ελληνικές ασπρόμαυρες ταινίες. Πάμε, λοιπόν, να διευκρινίσουμε, να ορίσουμε και να ξεκαθαρίσουμε κάποιους χρήσιμους όρους, με στόχο να απενοχοποιηθεί μια επίσκεψη που μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά στην αντιμετώπιση πολλών προβλημάτων.

• Life coaching: αποτελεί μια σύγχρονη εξειδίκευση στον τομέα της ψυχολογίας, που γεννήθηκε όταν ψυχοθεραπευτές ήρθαν αντιμέτωποι με μια κατηγορία θεραπευομένων χωρίς τα συνηθισμένα «προβλήματα» ή τις διαταραχές που αντιμετώπιζαν μέχρι τότε. Επρόκειτο για ανθρώπους που πελάγωναν όταν ερχόταν η στιγμή να κυνηγήσουν τους στόχους και τα όνειρά τους. Το life coaching στηρίζεται στη θεωρητική βάση της ψυχοθεραπείας και ο ψυχοθεραπευτής-coach χρησιμοποιεί ως οπλοστάσιο τις γνώσεις, την πείρα και τις τεχνικές αυτής. Αποσκοπεί όμως στην επίτευξη τόσο εσωτερικών (αυτογνωσία, ψυχική ολοκλήρωση, ψυχική ωρίμαση, αντιμετώπιση προβληματικών ψυχολογικών παραγόντων, ψυχική γαλήνη και ευχαρίστηση, πνευματική εξέλιξη) όσο και εξωτερικών στόχων του coachee και όχι στην αντιμετώπιση διαταραχών. Τα βήματα προς την επιτυχία είναι αργά, μεθοδευμένα και σταθερά.

Πρώτο  βήμα: ο καθορισμός του στόχου και η ακριβής διαμόρφωσή του. Αυτό θα γίνει μέσω συζήτησης αλλά και με τη χρήση διαφόρων τεχνικών αυτογνωσίας (οι οποίες βασίζονται στη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη).

Δεύτερο βήμα: ακολουθεί η εξακρίβωση των εφοδίων και των εμποδίων, τόσο εξωτερικών/ πρακτικών όσο και εσωτερικών/ ψυχικών που σχετίζονται με την προσπάθεια για επίτευξη του στόχου.

Τρίτο βήμα: σημαντικό κομμάτι στο life coaching είναι η παροχή συμβουλών, γνώσεων και πληροφοριών. Αυτές σχετίζονται άμεσα με το στόχο και την προσέγγισή του ή στην άρση, επίλυση ή υπερπήδηση των εμποδίων που στέκονται ως τοίχος μεταξύ coachee και στόχου.

Τέταρτο βήμα: μετά από τον υπολογισμό των συνιστωσών αυτών, γίνεται η κατάστρωση του σχεδίου και η διαμόρφωση της τακτικής που θα ακολουθηθεί. Το σχέδιο σχεδιάζεται βήμα βήμα ενώ υπάρχει μέριμνα για εναλλακτικά βήματα σε περίπτωση που προκύψουν τυχόν αναποδιές.

Πέμπτο (και προτελευταίο) βήμα: πριν την προσπάθεια για επίτευξη του στόχου είναι απαραίτητη η προετοιμασία με διάφορες τεχνικές και πρακτικές μεθόδους και η εξάσκηση σε απαραίτητες δεξιότητες μέσω ειδικά σχεδιασμένων ασκήσεων. Με τον τρόπο αυτό, βοηθείται ο coachee στην αντιμετώπιση των εμποδίων που εξ αρχής τον δυσκόλευαν και τον παρακώλυαν.

Τα πάντα είναι έτοιμα για το τελευταίο βήμα, που είναι η προσπάθεια, κατά τη διάρκεια της οποίας ο coach βρίσκεται στο πλευρό του coachee, παροτρύνοντάς τον και ενθαρρύνοντάς τον με ηθική και ψυχολογική υποστήριξη.

• Ψυχοθεραπεία: η ψυχοθεραπεία γεννήθηκε το 1879 όταν ο Wilhelm Wundt άνοιξε την πρώτη ψυχολογική κλινική. Αποτελεί την πιο αποτελεσματική θεραπεία για τις ψυχικές διαταραχές όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και βασικό βήμα στην αντιμετώπιση άγχους και στη διαχείριση άγους όταν αυτό αποτελεί διαταραχή, καθότι αντιμετωπίζει το πρόβλημα στη ρίζα, το «χτυπάει» δηλαδή στην πηγή του. Αυτό το γεγονός την καθιστά και πιο αποτελεσματική από τις άλλες εναλλακτικές -πχ φαρμακευτική αγωγή, η οποία παρέχει μια ανακούφιση αλλά όχι την αντιμετώπιση. Η ψυχοθεραπεία βασίζεται στην επικοινωνία σε προφορικό επίπεδο ενός θεραπευομένου (ατομική) ή μιας ομάδας θεραπευομένων (ομαδική) με τους ψυχοθεραπευτές, με στόχο αφενός την εξέλιξη, την ωρίμαση και την ολοκλήρωση της ψυχής και αφετέρου την αντιμετώπιση και την αλλαγή των πεποιθήσεων που κρύβονται πίσω από τις διαταραχές.

Οι άνθρωποι, λοιπόν, έχουν «εναλλακτικές» στον τομέα της  βοήθειας και της στήριξης. Ο θεραπευόμενος, έχοντας αποφασίσει ότι ένας ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής είναι ο πλέον αρμόδιος να τον βοηθήσει στην προσωπική του εξέλιξη, πρέπει να αποφασίσει τί είδους στρατηγική είναι κατάλληλη για τις ανάγκες του. Για να βρει την απάντηση, πριν περάσει το κατώφλι του ειδικού, πρέπει να απαντήσει σε ένα ερώτημα που θα θέσει στον εαυτό του, το οποίο και εκφράζεται μέσα από μια μεταφορά «Βλέπω βουνό ή τρύπα;».

Οι άνθρωποι όταν αισθάνονται ότι βρίσκονται σε μια τρύπα, παλεύουν  με κάποιας μορφής ψυχική διαταραχή, με κατάθλιψη, άγχος, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, φοβίες κλπ. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να αισθάνονται «κολλημένοι» σε παρελθοντικές καταστάσεις, έντονα αρνητικές προσωπικές ή επαγγελματικές σχέσεις ή εθιστικές συμπεριφορές. Στις περιπτώσεις αυτές, η ψυχοθεραπεία είναι η κατάλληλη θεραπεία. Η επικοινωνία θεραπευτή- θεραπευόμενου δεν εξαντλείται στο να εκθέσει ο πάσχων τα προβλήματά του στο πλαίσιο της θεραπείας και να πάρει παρηγοριά ή στήριξη, αλλά να έρθει ουσιαστικά αντιμέτωπος με τα βαθύτερα αίτια αυτών, με τη ρίζα τους, και να υπάρξει επιστημονική στήριξη για να τα διορθώσει. Η γνωσιακή θεραπεία (ως κλάδος της ψυχοθεραπείας) βασίζεται στην αντίληψη ότι για κάθε μορφή ψυχικής ταραχής ή δυσφορίας δεν ευθύνεται ένα γεγονός ή μια κατάσταση, αλλά ο τρόπος με τον οποίο αυτό γίνεται αντιληπτό. Ο τρόπος αυτός καθορίζεται από τις πεποιθήσεις, από τις σκέψεις δηλαδή που κάνει κάποιος γύρω από αυτό, τις οποίες και πιστεύει σαν να είναι η αλήθεια. Ο γνωσιακός ψυχοθεραπευτής βοηθά τον θεραπευόμενο να εντοπίσει αυτές τις πεποιθήσεις, να τις θέσει υπό εξέταση αν όντως είναι αλήθεια και να τις αντισταθμίσει -αν δεν είναι- με άλλες πιο ευχάριστες υποθέσεις ή απόψεις. Όταν οι αρχικές απόψεις αντισταθμιστούν, η επίδραση των δυσάρεστων απόψεων και υποθέσεων εξουδετερώνεται και αποκαθίσταται η ψυχική γαλήνη και ευφορία. Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία είναι μια πολύ διαδεδομένη μορφή ψυχοθεραπείας, η οποία έχει αποδείξει την αποτελεσματικότητά της στην πράξη μέσα από σχετικές μελέτες.

Οι άνθρωποι που βλέπουν μπροστά τους ένα βουνό, δύσβατο και κρημνώδες, χρειάζονται έναν ψυχοθεραπευτή-coach. Μέσα από τη διαδικασία αυτή, ψυχοθεραπευτής και coachee «χαρτογραφούν» το βουνό που ο δεύτερος βλέπει μπροστά του και με μια συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια και προετοιμασία προσεγγίζουν τους στόχους.

Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος, ψυχίατρος- ψυχοθεραπευτής (Αθήνα, Δράκοντος 13 Καισαριανή) πιστεύει ότι «όλη κι όλη η φιλοσοφία ζωής που πρέπει να έχει ένας άνθρωπος είναι ότι έκανε το καλύτερο που μπορούσε» (Λιν Γιουτάνγκ). Η ψυχολογία μπήκε στη ζωή του χάρη στη μάχη με τους δικούς του δαίμονες στην εφηβεία, που τον βοήθησαν να μην αντιμετωπίζει τους πάσχοντες ως ασθενείς αλλά ως ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Για αυτόν το λόγο, για την πολυετή πείρα του αλλά και για τις πολυεπίπεδες σπουδές του είναι η χείρα βοηθείας που όλοι θα θέλαμε.